Het betrouwbaarste middel om geen eigen gedachten te hebben, is ieder vrij ogenblik een boek ter hand te nemen.
“Een huis zonder boeken is als een lichaam zonder ziel”, luidt mijn favoriete citaat van Cicero. Soortgelijke gedachten overspoelen alle uithoeken van de filosofie. Zo raadde Montaigne lezen aan om jezelf te leren kennen en pleitte kerkvader Basilius de Grote voor het bestuderen van de Griekse literatuur om je karakter te ontwikkelen. Pleidooien om minder te lezen zijn een stuk zeldzamer — of waren wellicht zo overtuigend dat ze zichzelf de vergetelheid in schreven.
Schopenhauer (1788-1860), Duits filosoof, schreef naast zijn hoofdwerk de Wereld als Wil en Voorstelling ook een boel kleine teksten, onder andere over de kunst van het overtuigen, de kunst om gelukkig te zijn en een alleraardigst tekstje genaamd Zelfstandig Denken, hier vertaald door Wim Raven, en te vinden in de essaybundel Er is geen vrouw die deugt (Ako). Die titel is overigens schrikbarend misleidend. Slechts 20 pagina’s gaan over vrouwen, de rest over talloze onderwerpen als verveling, zelfmoord en dus ook Zelfstandig Denken. In dit korte essay zet hij op een prachtige wijze uiteen waarom het soms beter is een boek dicht te laten.
Schopenhauer begint:
Zoals een omvangrijke, ongeordende bibliotheek niet zoveel afwerpt als een middelgrote die wel geordend is, zo is ook een grote hoeveelheid kennis die niet door ons eigen denken is verwerkt, veel minder waard dan een kleine hoeveelheid die wij zelf hebben doordacht.
Meer is dus niet altijd beter, dat geldt zowel voor het verzamelen van boeken als voor het lezen. “Veel lezen berooft dus de geest van iedere elasticiteit, zoals voortdurende druk van een gewicht een springveer daar van berooft,” schrijft hij.
Bij hem wil je niet als boekenworm bekend staan:
Geleerden zijn mensen die hebben gelezen in boeken; denkers, genieën, wereldverlichters en weldoeners van de mensheid zijn zij, die direct hebben gelezen in het boek dat de wereld is.
[…]Zij die hun leven hebben doorgebracht met lezen, en hun wijsheid hebben geput uit boeken, lijken op mensen die uit allerlei reisbeschrijving een nauwkeurige kennis van een bepaald land hebben opgedaan. Over veel dingen kunnen zij informatie verstrekken, maar eigenlijk hebben zij toch geen samenhangende heldere, grondige kennis van hoe dat land eruitziet. Daarentegen lijken degenen die hun leven hebben doorgebracht met denken, op mensen die zelf in dat land geweest zijn: alleen zij weten echt waar het over gaat, zij kennen de dingen daar in hun samenhang en zijn er werkelijk in thuis.
Schopenhauer wijst erop dat je in boeken alleen de gedachten van anderen aantreft. Het “zijn de kruimels van andermans tafel, de kleren die een gast heeft laten hangen. Wat wij lezen van een ander verhoudt zich tot onze eigen gedachten als een fossiele plant tot een bloeiende voorjaarsplant.”
Zelf denken: dat is het devies. Zelfs als dat denken je slechts brengt tot iets dat al eerder is gedacht. Het feit dat jij het hebt bedacht, maakt het honderd maal meer waard:
Want alleen dan wordt het een integrerend en levend deel van ons hele gedachtensysteem, bevindt het zich daarmee in volmaakt een onverbrekelijke samenhang, wordt het met al zijn oorzaken en gevolgen begrepen, heeft het de kleur en het stempel van onze hele denkwijze, is het op het goede moment gekomen, toen er behoefte wan was en ligt het daarom voorgoed verankerd.
Betekent dit alles dat je werkelijk minder moet lezen? Waarschijnlijk niet. Wat Schopenhauer met minder lezen bedoelt is nog steeds veel meer dan de meesten doen in de tijd van Twitter en Netflix. We moeten niet zoveel lezen dat het ons denken in de weg zit, maar wel zoveel dat het het denken blijft stimuleren.
Denken is immers niet iets dat we op ieder moment van de dag kunnen doen. De rest van de tijd kunnen we, naast wandelen (waar hij er net als Thoreau enorm gecharmeerd van was), vullen met lezen:
We moeten wachten op het goede moment; zelfs de grootste geest is niet altijd tot zelfstandig denken in staat. Daarom doet hij er goed aan, de rest van zijn tijd te gebruiken om te lezen, wat, zoals gezegd een surrogaat voor zijn denken is en de geest materiaal levert, omdat dan iemand anders voor ons denkt
[…]Lezen moet men dus alleen doen wanneer de bron van zijn eigen kennis verstopt is, wat ook bij de grootste geesten vaak genoeg het geval zal zijn.
Lees daarom, zoals ook Montaigne aanraadt, met de pen in de hand. Kalk die kanten vol. Zo maak je ieder boek eigen en schept het lezen je ruimte om te denken.
Mocht je het heiligschennis vinden om in je boeken te schrijven (ik heb ook van die vrienden), houd dan gewoon een aantekeningenboekje bij de hand.
Zelfstandig Denken, te vinden in de bundel met de misleidende titel Er is geen vrouw die deugt, is alleraardigst om te lezen omdat het de andere kant van lezen, de negatieve, op een speelse manier belicht. Het toont het belang van zelfstandig denken, iets waar ook in onze Retweettijd meer dan voldoende behoefte aan is. Is je eigen denken nou volledig vastgelopen? Dan heb ik nog wel wat aanraders om het weer op gang te brengen: mijn zeven favoriete boeken. Een rijk gevulde bibliotheek hoeft niet groot te zijn.
6 reacties
“Over veel dingen zij informatie verstrekken,…”?
Bedankt!
Mooi geschreven. Ook ik lees met de pen in de hand. Ik noteer de gedachten in een schriftje.
Mooie blogstijl ook met die foto’s.
Term Retweettijd is knap gevonden.
Dankjewel Eric!
Een in begrijpbare taal geschreven blog met een filosofische inslag. Heel stimulerend 😉
Bedankt Anna, erg leuk om te horen!