“Een huis zonder boeken is als een lichaam zonder ziel”, schreef de Romeinse filosoof Cicero. Boekenliefhebbers zijn het roerend met hem eens, maar onderling verschillen de meningen over welke boeken in dat huis moeten staan. De een leest voor zijn plezier of ter ontspanning, een ander om te leren en weer een ander om vooral zijn eigen leven te vergeten. Bovendien publiceren uitgeverijen ieder jaar duizenden malen meer dan je als lezer aankunt. Zelfs als je je beperkt tot het lezen van ‘de klassiekers’ lijkt het leven te kort – alhoewel we volgens Seneca simpelweg teveel tijd verspillen.
Basilius van Caesarea (330-379), ook wel bekend als Basilius de Grote, was een Griekse kerkvader en heilige. Hij werd in een tijd ver voor de drukpers (en het internet) geconfronteerd met de vraag naar de ideale invulling van de boekenkast: wat te lezen en waarom?
In zijn Voordracht aan jonge mannen over de Griekse literatuur, hier door mij vertaald, laat hij op een prachtige wijze zien wat de juiste teksten voor ons leven kunnen betekenen en op basis van welke criteria wij ze moeten kiezen.
Lezen heeft voor Basilius vooral een functie om leren beter te leven. Hij schrijft dat wij dankzij literatuur lastige abstracties kunnen begrijpen. We moeten boeken lezen
[…] waarin we waarheid kunnen waarnemen als in schaduwen en in spiegels. We imiteren de beoefenaars van militaire trainingen, die vaardig worden in gymnastiek en dans om dan in het gevecht de vruchten te plukken van hun training.
Volgens Basilius bestaat een mooi gevulde boekenkast uit een diverse selectie boeken, net zoals dat een gedegen schema voor de sportschool bestaat uit een weldoordachte selectie oefeningen voor het hele lichaam, en niet alleen maar uit honderdtwintig oefeningen voor de biceps. Wissel dus poëzie, filosofie, retorica, geschiedenis, etc., met elkaar af:
We moeten geloven dat het grootste gevecht van allen voor ons ligt, en in voorbereiding daarvan moeten we alles doen en lijden om aan te sterken. Dientengevolge moeten we spreken met dichters, met geschiedkundigen, met redenaars, inderdaad met alle mensen die onze ziel kunnen redden.
Basilius zou geen voorstander zijn van het kopen van ieder boek dat nieuw in de boekwinkel verschijnt of dat wordt gepromoot als het boek dat je ‘gelezen moet hebben’. Wijsheid is van alle tijden.
Het is van levensbelang dat je je hoofd vult met de juiste gedachten. Wees zo selectief als een honingbij.
Want de bijen bezoeken niet zonder te discrimineren, en ze nemen ook niet alles mee waarop ze landen, nee ze halen er zoveel uit als zij nodig hebben, en laten de rest gaan. Zo zullen wij, als wij wijs zijn, pakken uit de onheilige boeken wat ons van nut is en gelieerd is aan de waarheid, en zullen wij de rest overslaan.
Kies voor die boeken die zich bewezen hebben voor talloze generaties voor je zoals de Persoonlijke notities van keizer Marcus Aurelius en wees ook binnen die boeken selectief in wat je eruit meeneemt.
Degenen die zorgvuldig het nuttige uit ieder boek verzamelen zullen net als machtige rivieren aanwas van veel verschillende kanten krijgen.
Lees na Basilius’ Voordracht aan jonge mannen over de Griekse literatuur ook de werken van de auteurs die hij aanraadt. Wees zo kieskeurig als een honingbij en vul je huis met de werken van de Griekse grootmeesters. Lees over heldendom in de Odysseus van Homerus, over de dood in de Phaedo van Plato en in de verzamelde fragmenten van Parmenides over de structuur van de werkelijkheid.
