Wie ben je eigenlijk dat je de woorden in de mond neemt die je vaak van mensen hoort: ‘Die vervloekte en weerzinwekkende ellendelingen: weg ermee!’ Dat zeggen zij dan maar, maar jíj: hoezo heb jij ineens het licht gezien dat je anderen nu zo hard valt?
Heb je een pleurishekel aan bepaalde personen? Van die types die altijd het bloed onder je nagels vandaan halen? Denk je dat de wereld beter af zou zijn zonder hun? De Romeinse filosoof Epictetus (ca. 50-138 na Chr.) laat zien dat je gevoelens je geluk in de weg zitten. Het ergerlijke gedrag van een ander zal je niet altijd kunnen stoppen, maar je bezit altijd de vrijheid om te stoppen met je aan de ander te ergeren.
Epictetus doceerde filosofie in Griekenland. Zijn colleges zijn grotendeels bewaard gebleven in zijn Verzameld Werk (eBook | Engels online), hier vertaald door Gerard Boter en Rob Brouwer. Centraal in zijn filosofie staat de Ethiek, de vraag naar het juiste handelen. Theoretische inzichten waren volgens hem alleen in zoverre belangrijk dat je op basis daarvan de stap kunt maken naar een goed, gelukkig leven. Een leven waarin je je niet stoort aan anderen:
Je moet niet verlangen dat de dingen gebeuren zoals jij wilt dat ze gebeuren, maar je moet de dingen willen zoals ze gebeuren: dan zal je levensweg gelukkig zijn.
Volgens Epictetus handelen alle mensen altijd vanuit wat zij als het goede achten. Dus stel je voor dat iemand iets doet wat jouw onjuist lijkt, dan is dat jouw oordeel daarover, die ander zal denken dat hij het juiste doet.
Het is aan jou om hun tot inzicht te brengen dat ze het verkeerde willen:
Ze zijn het spoor bijster met betrekking tot wat goed en wat slecht is. Moet je dan boos op hen zijn of medelijden met hen hebben? Wijs hen er liever op dat ze het spoor bijster zijn
Al snel zal je denken, ik heb het al honderd keer gezegd maar ze luisteren niet. Dat komt omdat zij iets anders belangrijker achten dan jij. Zij zien hun eigen fout niet in. Dan nog heb je volgens Epictetus geen reden om boos te worden:
‘Zo’n man die het spoor bijster is, die zich vergist wat betreft de belangrijkste dingen, wiens verblinding niet het vermogen geldt waarmee hij wit van zwart onderscheidt maar het vermogen om te beoordelen wat goed en wat slecht is: moet je zo iemand niet ter dood brengen?’ Als je het zo formuleert, zie je meteen hoe onmenselijk het is wat je zegt, en dat het neerkomt op: ‘Moest die blinde, die dove niet ter dood gebracht worden?’
Hij vergelijkt een ‘kwaadwillige’ met een gehandicapte. De ‘kwaadwillige’ maakt in zijn hele leven verkeerde beslissingen zonder dat hij het zelf door heeft. Hij is blind voor het juist inzicht, doof tegenover de juiste raad, hij is zo geboren dat hij de verkeerde beslissingen zal maken.
Moeten we hem daarom straffen? Boos op hem worden? Je wordt toch ook niet boos op een blinde omdat hij niet kan zien? Of op een dove omdat hij niet kan horen?
Best vriend, als je je per se een houding tegenover het ongeluk van anderen wilt aanmeten (wat op zichzelf strijdig is met de natuur), heb dan liever medelijden met hem dan dat je hem verafschuwt. Neem niet over aanstoot aan en laat die haatgevoelens varen.
In plaats van de ander van alles te verwijten kun je concentreren op je eigen houding ten opzichte van die ander. Uiteindelijk ligt het doen en laten van de ander buiten je macht, hij of zij bepaalt wat hoe hij handelt. Het enige wat jij kan is kiezen hoe je met die ‘vervelende’ ander omgaat.
Zoals hij schrijft in zijn handboekje:
Bedenk dat niet degene die ons uitscheldt of slaat ons grof behandelt, maar dat onze opvatting over die mensen dat doet, wanneer we vinden dat ze ons grof behandelen. Als iemand je ergernis opwekt, realiseer je dan dat je overtuiging je ergernis heeft opgewekt. Streef er daarom in de eerste plaats naar dat je je niet laat meeslepen door je indruk.
Vraag jezelf dus de volgende keer dat je om iets of iemand boos wordt eens af:
Vanwaar die woede?
Stel je wordt uitgescholden. Wat houdt dat in, uitgescholden worden? Loop eens op een steen af en scheld die uit: wat bereik je daarmee? Als jij nu net eens zo naar dat gescheld luistert als zo’n steen, wat voor plezier heeft degene die jou uitscheldt daar dan nog van?
Waar maak je je dan druk om?
Het Verzameld Werk van Epictetus staat vol levenswijsheden, praktische inzichten die direct toe te passen zijn op je eigen leven. Voor degenen die iets van minder omvang willen heeft hij een zakboekje geschreven, een soort samenvatting van zijn filosofie dat neerkomt op de wereld willen zoals hij is. Lees daarnaast wijsheid van zijn collegafilosofen: Seneca waarom gelukkig worden bij jezelf begint en keizer Marcus Aurelius gids voor grandioze dagen.