Je moet niet verlangen dat de dingen gebeuren zoals jij wilt dat ze gebeuren, maar je moet de dingen willen zoals ze gebeuren: dan zal je levensweg gelukkig zijn.
Gelukkig zijn: vrijwel iedereen wil het zijn, slechts sommige zijn het. Talloze zelfhulpboeken gaan dagelijks over de toonbank en over de eeuwen heen zijn er vele strategieën bedacht om het geluk te bereiken. Een hele interessante is die van de Romeinse filosoof Epictetus (ca. 50-138 na Chr.).
Epictetus groeide op als slaaf en leerde dat wat er ook gebeurde, hij altijd de vrijheid had om te bepalen hoe hij over de gebeurtenissen in zijn leven dacht. Al hakte zijn baas zijn arm eraf, hij bezat het vermogen om daar niet ongelukkig van te worden.
Die vrijheid van denken, van leven, kon zijn meester hem nooit afhandig maken. Later werd hij vrijgelaten en ging hij les geven in deze levensfilosofie.
In het zakboekje beschrijft Epictetus in het kort zijn lessen tot een gelukkig leven. Hij schreef dit boekje als een samenvatting van zijn grotere werk – waarin hij onder andere schreef over het belang van gewoontes, en hoe slechte te doorbreken – als een klein werkje dat je letterlijk in je zak kunt dragen en ieder moment er bij kunt pakken voor advies.
Epictetus maakt een onderscheid in de werkelijkheid tussen wat ‘wel in onze macht ligt en wat niet in onze macht ligt’. Er zijn namelijk volgens hem veel dingen die niet in onze macht liggen, bijvoorbeeld het feit dat iedereen uiteindelijk sterft. De natuur geeft niet om ons mensen. Ziekten, orkanen, aardbevingen: de natuur is indifferent ten opzichte van ons lijden.
Het zijn wij mensen die vervolgens het oordeel ‘slecht’ geven aan de dood. Dat is totaal onnodig volgens Epictetus. We kunnen simpelweg niets aan de dood doen – het ligt buiten onze macht.
Mensen worden niet in verwarring gebracht door de gebeurtenissen, maar door hun opvattingen over de gebeurtenissen. De dood bijvoorbeeld is niet angstaanjagend, want dan zou Socrates ook bang geweest zijn voor de dood. Nee, de opvatting dat de dood angstaanjagend is, díé maakt ons bang. Wanneer we dus gehinderd worden of in verwarring gebracht worden of verdriet hebben, laten we dan niet iemand anders de schuld geven, maar onszelf, dat wil zeggen onze opvatting.
Heel Epictetus zijn filosofie is een manier om te beseffen dat jouw vrijheid ligt in je eigen overtuigingen. Jij hebt de vrijheid om te kiezen hoe je over de dood denkt – vergelijk dit ook met wat Lucretius schrijft over de onzin van bang zijn voor de dood.
Nogmaals:
Je moet niet verlangen dat de dingen gebeuren zoals jij wilt dat ze gebeuren, maar je moet de dingen willen zoals ze gebeuren: dan zal je levensweg gelukkig zijn.
Epictetus poneert dus richting de buitenwereld een enorm passieve levenshouding. Je zou zelfs kunnen zeggen dat zijn idee recht tegenover de ‘American dream’ staat, waar het gaat om het verwezenlijken van je dromen in de werkelijkheid. In plaats van de wereld te veranderen, verander je jezelf. Hoe jij met dingen omgaat, welk verhaal jij eraan koppelt, dat is van belang. Heb het leven lief zoals hij is. Amor Fati, heb het lot lief, noemt Nietzsche dit.
Het is immers beter van honger om te komen zonder verdriet en angst dan in rijkdom te leven terwijl je ongerust bent.
De nadruk ligt continue op je innerlijke gemoedstoestand. Hoeveel je presteert voor de buitenmacht maakt niet uit. Het is dwaas om je bezig te houden met wat andere mensen over je denken, daar kunnen we volgens Epictetus niet zoveel aan doen. Het enige waar het om draait is hoe wij omgaan met de wereld.
Besef dat alles wat er zal gebeuren ethisch neutraal is en jou niet raakt.
Vergeet niet dat het accepteren van de wereld zoals die is tijd zal kosten. Het is niet makkelijk. Gelukkig ben je volgens Epictetus niet ineens van de ene dag op de andere, het vergt veel oefening.
Oefenen je er dus in tegen iedere onaangename indruk direct te zeggen: ‘Je bent maar een indruk en je bent helemaal niet wat je lijkt te zijn.’
Op deze manier train je jezelf om te wereld zoals die gebeurt te accepteren. Dus bijvoorbeeld als iemand vervelend lijkt te doen:
Bedenk dat niet degene die ons uitscheldt of slaat ons grof behandelt, maar dat onze opvatting over die mensen dat doet, wanneer we vinden dat ze ons grof behandelen. Als iemand je ergernis opwekt, realiseer je dan dat je overtuiging je ergernis heeft opgewekt. Streef er daarom in de eerste plaats naar dat je je niet laat meeslepen door je indruk.
Bekijk ook Epictetus’ colleges, waarin hij dieper ingaat op gewoontes en je je ergeren.
Vul je broekzak naast het zakboekje ook met de wijsheden van de andere Stoïcijnse filosofen: keizer Marcus Aurelius gids voor een grandioze dag en senator Seneca over het verkwisten van ons kostbaarste bezit: onze tijd en over de relatie tussen alleen zijn en geluk.
3 comments
Wat Epictetus dus eigenlijk zegt is dat je niet over goed en kwaad moet oordelen over gebeurtenissen in de buitenwereld (extern) maar alleen over wat er in je eigen vermogen ligt(intern). Wat heeft een mens in zijn eigen vermogen? Zijn verlangens, afkeer, mening en streven. Als we zorgen dat deze goed zijn, zijn we op weg naar een vrij en gelukkig leven.
Best lastig om de wereld te leren accepteren zoals deze is als oorlogen en aanslagen deze wereld veranderen.
De wereld veranderd niet, ondanks de technologische vooruitgang. Mensen blijven mensen met al hun gebreken, en dat gaat niet veranderen. Je kunt alleen jezelf veranderen. Dat is de kernboodschap van Epictetus, en een waarheid als een koe.