De echokamer: hoe je steeds weer hoort wat je toch al denkt

Afgelopen week was er een heleboel kabaal rondom de gelekte memo van James Damore (die ontslagen engineer van Google). Ik sprak daarover met techniekfilosoof Nicolò Medici, die eerder zijn iPhone 7 inruilde voor een Nokia 3310.

Nog interessanter dan het vraagstuk naar de grenzen van de vrijheid van meningsuiting is volgens Nicolò hoe platformen als Youtube ervoor zorgen dat we alleen maar horen wat we toch al denken. Hij waarschuwt ons voor de dood van het debat, iets wat de casus Damore helaas prachtig illustreert: een heleboel geschreeuw van allerlei kanten, maar er wordt maar weinig geluisterd.

Wat vind je van de zaak Damore?
In welke mate Damore inhoudelijk gelijk heeft kan ik niet beoordelen. De ene wetenschapper ondersteunt zijn beweringen (deels); de ander doet het af als onzin.

Mogelijk zijn zijn uitspraken inderdaad (grotendeels) onjuist, dan moeten we het bewijzen daarvan maar beschouwen als een mooie oefening. In de woorden van Mill:

Er zijn maar weinig dingen waardoor men zijn verstand beter kan ontwikkelen dan door het leren kennen van de grondslagen van zijn eigen opvattingen.

Dat er voor Damore’s positie binnen Google geen ruimte was, is inmiddels overduidelijk. Jammer Google. Heel teleurstellend. We hoeven echter niet meteen te roepen dat de vrijheid van meningsuiting in onze samenleving als geheel direct in gevaar is. Dat blijkt wel uit de talloze plekken waarop Damore een podium krijgt om uitgebreid zijn verhaal te doen.

Gevaarlijker vind ik dat hij nu vooral mensen bereikt die het toch al met hem eens zijn en mensen afstoot die het bij voorbaat al met hem oneens zijn. Er komt nauwelijks een werkelijke dialoog op gang. Ik wil mensen met elkaar zien praten in plaats van tegen elkaar.

De schuldige? Hoofdzakelijk de social media.

Waarom?
Social media schotelen ons voor wat we toch al denken. De algoritmen zijn zo gemaakt om je tijd te maximaliseren: ze geven je wat jij graag liked en deelt, oftewel, wat jij al vindt.

Voor alle posities die je over de kwestie Damore in kunt nemen zijn artikelen geschreven. Maar jij krijgt alleen te zien waar je het toch al mee eens bent. Vind je hem het prototype van wat er mis is met de blanke man, dan zal je dat overal op je Facebookwall tegenkomen; vind je hem een held die spreekt wat anderen niet durven te zeggen, dan zal je dat in al je aanbevolen video’s op Youtube horen.

Zo hoor je alleen nog maar een echo van je eigen gelijk.

Je kunt zeggen dat dat een probleem is van alle tijden. Vroeger luisterde het hele dorp naar dezelfde priester. Of iemand las altijd dezelfde krant. Wat maakt de huidige technologie volgens jou problematischer?
Omdat ze zo ontzettend veel over je weten. Je informatievoorziening is volledig gepersonaliseerd. Een priester zei tijdens de dienst tegen het hele dorp hetzelfde. Je moet social media eerder zien als een priester die tegen iedereen de gehele dag wat anders fluistert, precies wat diegene wil horen en tegen allemaal beweert dat alleen zij de waarheid horen. In zo’n soort samenleving komen we steeds meer te leven.

Die echo van het eigen gelijk creëert een steeds strakkere oppositie. Mensen gaan denken in termen van wij versus zij, racisten tegenover Social Justice Warriors, in plaats van mensen met een mening tegenover mensen met een andere mening. De ander wordt gereduceerd tot het kwaad.

Als we iets moeten leren van de twintigste eeuw is dat goed en kwaad in ieder van ons schuilt.

Ik heb het mis betreffende een heleboel onderwerpen. Daarom is het belangrijk dat ik lees van mensen die anders denken en dat zij lezen wat ik te vertellen hebben: alleen zij die het met me oneens zijn kunnen me op mijn ongelijk wijzen. Die helende werking van een eerlijk gesprek is het fundament van onze democratie. Ik raad iedereen aan Mill te lezen over het belang van de vrijheid van meningsuiting.

In welke hoek moeten we kijken voor een oplossing? Ik verwacht niet dat Facebook spontaan hun algoritmen gaat aanpassen. 
Dat klopt. De verantwoordelijkheid ligt dus bij het individu. Je kunt er net als ik voor kiezen geen gebruik te maken van social media. Voor velen zal dat een te rigoreuze stap zijn. Tegen hen zeg ik: maak eens een lijst met de kanalen die je veel volgt en leest. Verdiep je vervolgens een paar weken in de kanalen die je politieke ‘tegenstanders’ volgen. Bekijk waar hun posities op zijn gebaseerd. Ga eens een eerlijk gesprek aan met iemand waar je het mee oneens bent. Dat kan uiteraard ook op Facebook. Zet je eigen vooroordelen op het spel. Het zijn heus niet allemaal vreselijke mensen. Ook zij menen dat ze het beste voor hebben met de wereld.