Het script:
Voor ik het begin heb ik een korte aankondiging, of eigenlijk verzoek. Vorige week opperde ik het idee van blind lezen: dat het interessant zou zijn om boeken te lezen zonder dat je weet wie het geschreven heeft en wanneer. Ik ben benieuwd wat dat met de leeservaring zou doen en of je als recensent vrijer kunt spreken.
Dus dat wil ik doen: blind lezen. Of misschien beter: geblindeerd lezen. Maar dan heb ik een geblindeerd boek nodig en die kan ik uiteraard niet zelf uitkiezen. Dus mijn vraag aan jou: heb je een boek over dat je ontzettend goed vindt of waarvan je heel benieuwd bent wat ik ervan vind. Pak het dan zorgvuldig in, streep de naam van de auteur, uitgeverij en alle andere informatie door en stuur even een mailtje naar info@ deidioot.nl dan vertel ik je waar je het heen kunt sturen.
Oja, een laatste ding hierover: stuur liever niet je een boek op dat je zelf geschreven hebt of van iemand die je persoonlijk kent. Ik begrijp dat auteurs aandacht willen voor hun boeken, maar daar is dit niet voor bedoeld.
Dat gezegd hebbende, tijd voor onze analyse van Anna Karenina.
Introductie
Shot sequence leidend naar mij voor de pan: Vorige week vertelde ik het al, mijn favoriete boek van 2020 was Anna Karenina, meermaals gelezen in de vertaling van Hans Boland. Velen schreven in de comments dat ze het eveneens schitterend vonden. Harmo Holland was iets minder enthousiast. Hij vond het een goed boek, maar ook wel van een bepaald gehalte van keukenmeiden-romannerigheid. En dat zette me aan het denken. Is Anna Karenina een keukenmeidenroman? En zo ja, is het de ultieme keukenmeidenroman?
Een korte googlebeurt op keukenmeidenroman levert de volgende definitie op:
voor massaconsumptie bestemde roman zonder literaire waarde, die louter tot tijdverdrijf dient en als lectuur wordt beschouwd voor lezers met weinig scholing.
Verder wordt nog geschreven dat keukenmeidenromannen vooral gaan over sentimentele perikelen en dat ze altijd goed aflopen.
Dus ja, is Anna Karenina een keukenmeidenroman?
Nee, ik ga je niet voor de gek houden: ik denk zeker van niet. Maar toch is het denk ik zinvol om het op die manier te analyseren. Het voorkomt dat ik Tolstoj alleen al vanwege zijn naam al te veel lof toeschrijf en het dwingt me goed te onderbouwen waarom ik zoveel van dit boek houd en waarom ik denk dat dit literatuur van de hoogste plank is.
1. Massaproductie?
Is het een voor massaconsumptie bestemde roman? Ja, ik denk het wel. Klassiekers hebben vaak de allure dat ze lastig en ontoegankelijk zijn.
Wat betreft de werken van Tolstoj geldt dit zeker niet. Toegegeven, hij haalt er een behoorlijke reeks karakters bij in Anna Karenina, maar dat de slecht op lettende of sporadische lezer af en toe een naam op moet zoeken is ongeveer het ergste wat je in dit boek kan overkomen. En ja, de openingszin zou je met alle goede wil van de wereld een filosofische bespiegeling van de auteur kunnen noemen, maar verder is het allemaal zeer begrijpelijk, vanzelfsprekend en goed te volgen.
VOORLEZEN
Heel kort even over het verhaal, voor degenen die het nog niet gelezen hebben of als opfrissingscursus voor wie het meeste weer is weggezakt.
Het verhaal speelt zich af in Rusland, in de tweede helft van de 19e eeuw grotendeels in Sint Petersburg en Moskou.
We volgen een aantal volwassen russische aristocraten in hun zoektocht naar liefde.
Oblonski, een vrolijke allemansvriend is getrouwd met Dolly, en is vreemdgegaan met de gouvernesse. Dat zet eigenlijk het hele verhaal in werking. Anna, de zus van Oblonski komt met de trein naar Moskou, en begint te flirten met de knappe single Vronski, die een beetje aan het aanpappen was met Kitty, het zusje van Dolly, en die ook begeerd wordt door Ljovin, een goede, ietwat verlegen, man die het liefst op zijn landgoed werkt en niets moet hebben van bestuur en de decandentie van de stad. Er wordt getrouwd, vreemdgegaan, mensen gaan dood: ach, als je het zo in een paragraafje samenvat zou het zomaar de samenvatting kunnen zijn van een goede tijden slechte tijden of inderdaad een keukenromannetje, die je koopt voor 3 euro bij het tankstation.
2. Zonder literaire waarde?
De literaire waarde van Tolstoj zullen we zelden vinden op het zinsniveau. Zomaar een paar zinnen:
En er wordt wat geglimlacht in dit boek. Als je het eenmaal ziet, dan blijf je het zien.
Maar, als we voorbij het zinsniveau gaan. Och, smullen.
Ik moet hier meteen bij zeggen dat wat ik ga zeggen wellicht geen bijzonder originele opmerkingen gaan zijn. Maar ach, wat goed is goed.
Allereerst, Tolstoj’s vermogen tot het neerzetten van een scene. Haast ongezien creeert hij het decor, kleurt hij de personages in en weet je wat er op het spel staat: en er staat altijd wat op het spel.
Een van mijn favoriete hoofdstukken in het begin is op de ijsbaan. Ljovin, die naar Sint Petersburg is gekomen om Kitty ten huwelijk te vragen. In twee drie alinea’s schetst Tolstoi het vrolijke gejoel, de sleetjes die lawaai maken en terloops zegt hij nog even dat iemand Ljovins naam riep, een kennis, maar dat hij niets een reageerde: je weet het, als lezer, hier is een man op de missie.
p. 43
Heerlijk en wat volgt is misschien wel de grootste kracht van Tolstoj, zijn vermogen om mensen op elkaar te laten reageren. Soms heb je tijdens de literatuur het idee dat een schrijver iets bedacht heeft wat moet gebeuren, dat het om een iemand draait en iedereen zich daaraan aanpast: hier niet. Alle karakters hebben hun eigen wensen en verlangen en zo natuurlijk, misschien is dat het juiste woord, natuurlijk, laat hij alle personages op elkaar reageren.
En omdat hij het alwetende perspectief gebruikt en we in de hoofden van alle hoofdpersonen duiken krijgt hij het voor elkaar, in ieder geval bij mij, dat ik om alles in zijn wereld ga geven. Ik wil dat ze allemaal gelukkig zijn.
3. Dient het louter tot tijdverdrijf
Ik moet meteen bekennen, ik lees dit vrijwel louter voor mijn plezier. Niet om er iets van te leren, alhoewel misschien ook om te leren schrijven. Wat dat betreft haal ik er zeker inspiratie uit.
Maar, toch heeft dit boek me het een en ander geleerd, of op zijn minst voor mij bevestigd.
Ten eerste: materiele welvaart niet het uiteindelijke antwoord op alle belangrijke levensvragen.
Ten tweede: bijna gids voor het leven: reflectie eigen karakter of wie ze willen zijn in een van de karakters terugzien, voor mij Ljovin. Misschien heeft dit boek wel bijgedragen aan mijn verhuizing uit Rotterdam naar Zutphen… de lust naar rust en eenvoud. Hmmm…
Ten derde: Laat tweestrijd bestaan. Algemene les uit literatuur is het acceptatie van de complexiteit van je gevoelswereld. In de alledaagse praktijk, maar ook bijvoorbeeld in de economie en ik denk zelfs vaak in de filosofie is er de neiging tot het reduceren tot eenheid.
4. Voor lezers met weinig scholing?
Tja. Natuurlijk zijn er romans voor een selectiever publiek. Maar laten we blij zijn als mensen lezen, en al helemaal als ze dit lezen.
5. Sentimentele perikelen?
Vorige week zei ik het al. Dit boek heeft met driemaal laten huilen. De eerste keer was uit blijdschap, bij het huwelijk van Ljovin en Kitty. Ik was zo gelukkig.
De tweede keer uit angst. Toen Ljovin hoorde hoe Kitty beviel en door het huis ijsbeerde.
De derde keer van verdriet. Toen Anna de laatste keer de trein opzocht.
Dus, ja dit boek werkt op de sentimenten absoluut. Maar is dat iets verwerpelijks?
Inspeelt op emoties? Of emoties oproepen? Is dat niet uiteindelijk wat alle kunst wil doen? Inzoomen op vrolijkheid. Zoveel verschillende emoties oproepen. Dan ben je een dirigent, een god misschien wel.
Ja, ik over dit boek denk, dan denk ik haast over Tolstoj als een God. Wat doet een God? Een wereld scheppen. Hierin begeef ik me in een andere wereld, een waarin Tolstoj de tijd laat lopen en mijn emoties zo organisch met de karakters mee laten bewegen dat ik betoverd ben. Want een goede scene of hoofdstuk schrijven is een ding, maar Tolstoj krijgt het voor elkaar dat het als geheel werkt en dat hij me laat voelen wat hij wil dat ik voel: tegenover zo’n boek kan ik alleen maar nederig zijn.
6. Loopt altijd goed af?
Tja. Voor sommigen. Meer zal ik er niet over zeggen. Het is toch wel tragisch hoor, net als het leven.
Slot
Dus, Anna Karenina, de ultieme keukenmeidenroman? Nee, ik kan het toch niet over mijn hart krijgen dat te zeggen. Daar is het veel te goed voor.
Maar ik begrijp ergens wel wat Harmo Holland bedoeld. Anna Karenina is een zeer toegankelijk werk dat gaat over de liefde en zeer, zeer knap de emoties van de lezer regisseert.
Dus ultieme liefdesroman? Dat misschien wel. Ik ben van Tolstojs personages en wereld gaan houden. Als ik nu naar een onbewoond eiland gestuurd word en ik mag vijf boeken meenemen, dan zit deze erbij.
Anna Karenina, een boek om te lezen en te herlezen.
En volgende week? Volgende week ga ik een keer wat anders doen: ik ga 5 dingen delen die ik de afgelopen paar jaar geleerd heb als beginnend schrijver. Ik schrijf namelijk iedere ochtend, al een paar jaar lang en ben aardig onderweg naar mijn debuutroman. Van schade en schande word je wijs, en ik denk dat ik wel wat zinnige inzichten heb voor degenen met schrijfambities. Dus hopelijk heb je er wat aan.
Bedankt voor het kijken en tot volgende week.
